Kto i kiedy może wystąpić z pozwem zbiorowym?

Dzięki kampaniom społecznym i funkcjonowaniu instytucji prokonsumenckich wzrasta świadomość w zakresie przysługujących nam praw. Często jednak rezygnujemy z dochodzenia roszczeń z uwagi na brak czasu i środków na przeciwstawienie się silniejszemu organizacyjnie przedsiębiorcy. W jaki sposób grupa osób może dochodzić swoich praw?

Możliwość skorzystania z pozwu zbiorowego została wprowadzona ustawą o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Umożliwia ona dochodzenie w postępowaniu cywilnym roszczeń jednego rodzaju opartych na takiej samej lub tej samej podstawie faktycznej, gdy roszczenia dochodzi minimum 10 osób. Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia:

• o ochronę konsumentów,
   
• z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz
   
• z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.

Co istotne, fakt złożenia pozwu grupowego nie wyłącza możliwości wystąpienia z tradycyjnym pozwem przez osoby, które nie przystąpiły do grupy lub z niej wystąpiły (art. 1 ust. 3 ustawy).

Trzeba znaleźć reprezentanta

W przypadku kiedy osoby, które chcą dochodzić swoich interesów, stworzą grupę liczącą co najmniej 10 osób, kolejnym krokiem jest wyznaczenie reprezentanta. Jest to osoba, która prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy. Może być nim osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów (art. 4 ust. 2 ustawy). Ustawa wprowadza jednak wymóg zastępstwa powoda przez radcę prawnego lub adwokata. Zatem nawet w przypadku, gdy grupa reprezentowana jest przez rzecznika konsumentów, niezbędny jest wymóg powołania profesjonalnego pełnomocnika. Stanowisko takie zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 28/11.

Obowiązkowe zastępstwo radcy prawnego lub adwokata w postępowaniu zbiorowym wiąże się z problemem jego wynagrodzenia. W tym zakresie ustawa przewiduje wyłom od zasady zakazu procentowego ustalania wynagrodzenia wskazując, że umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda, jednak nie więcej niż 20% tej kwoty (art. 5 ustawy).

Złożenie pozwu

Do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego z wyłączeniami, o których mowa w art. 24 ust. 1 ustawy. Pozew w postępowaniu grupowym musi spełniać wymagania określone w K.p.c. Ponadto powinien zawierać wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, wskazanie, że dotyczy roszczeń jednego rodzaju opartych na takiej samej lub tej samej podstawie prawnej, oświadczenie powoda o tym, że działa on jako reprezentant grupy. W przypadku roszczeń pieniężnych także wysokość roszczenia każdego z członków grupy lub podgrupy.

Do pozwu należy dołączyć oświadczenie członków o przystąpieniu do grupy i wyrażenie zgody na osobę reprezentanta oraz umowę reprezentanta grupy z zawodowym pełnomocnikiem, określającą sposób jego wynagrodzenia. Pozew składa się do sądu okręgowego. Na każdym etapie sprawy sąd może skierować strony do mediacji (art. 7 ustawy).

Żądanie złożenia kaucji

Przy pierwszej czynności procesowej pozwany może zażądać od sądu zobowiązania powoda do uiszczenia kaucji na koszty postępowania. W postanowieniu o obowiązku złożenia kaucji sąd wskazuje termin jej złożenia i wysokość, która nie może przekraczać 20% wartości przedmiotu sporu. Jeżeli powód nie uiści kaucji w terminie, sąd na wniosek pozwanego odrzuci pozew, może też obciążyć powoda kosztami. Pozwany nie może jednak żądać złożenia kaucji, jeżeli uznana przez niego część roszczenia wystarcza na zabezpieczenie kosztów procesu (art. 8 ust. 2 ustawy).

Rozstrzygnięcie sądu

Na rozprawie sąd rozstrzyga o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym (w przypadku spełnienia opisanych wcześniej przesłanek) lub odrzuca pozew zbiorowy. Na postanowienie sądu okręgowego w przedmiocie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym służy zażalenie. Po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym sąd zarządzi ogłoszenie o wszczęciu postępowania grupowego. Umieszcza się je w prasie ogólnokrajowej (chyba że z okoliczności sprawy wynika, iż wszyscy członkowie grupy złożyli oświadczenia o przystąpieniu do niej). Powinno ono zawierać:

1) wymienienie sądu, przed którym toczy się postępowanie grupowe,

2) oznaczenie stron postępowania oraz oznaczenie przedmiotu sprawy,

3) informacje o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy,

4) zasady wynagrodzenia pełnomocnika,

5) wzmiankę o wiążącym skutku wyroku wobec członków grupy.

Do grupy może także przystąpić osoba, która przed dniem wszczęcia postępowania grupowego wytoczyła powództwo o roszczenie mogące być objęte postępowaniem zbiorowym. W tym celu, nie później niż do zakończenia sprawy w I instancji, składa oświadczenie o przystąpieniu do grupy.

Obowiązek ujednolicenia roszczeń majątkowych

Należy pamiętać, iż składając pozew zbiorowy w sprawach o roszczenia pieniężne, należy ujednolicić wysokość roszczeń każdego członka grupy przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 ust. 2 ustawy).

Instytucja pozwów zbiorowych jest przydatna z punktu widzenia społeczeństwa i obrony jego interesów. Co ważne, dotyczy ona nie tylko konsumentów. Na razie nie jest jednak powszechnie wykorzystywana.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 44)

Ustawa z dnia 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. nr 43, poz. 296 ze zm.)